1. BASA BALI
Basa Baline sane mangge mangkin sampun marupa basa campuhan, inggih punika wed bali kacampuhin antuk basa dura negara, minakadi basa jawa, Sansekerta, Arab, Portugis, tionghoa, Parsi, Tamil, Wlanda, inggris miwah sane lianan.
Basa Bali punika madue undag-undagan sane mawasta Sor Singgih Basa. Nganutin buku lapuran olih tim Paneliti Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar taun 1978/1979, istilah Sor Singgih Basa punika taler kawastanin Unda-usuk Basa. Irika kaunggahang basa Bali punika kapalih dados soroh, inggih punika basa Kasar miwah basa Alus.
Kawentenan undag-undagan basa punika ring Bali sasampun keni pengaruh saking Jawi utawi Hindu, majalaran saking kasta sane mawasta Catur Wangsa, inggih punika : Brahmana, Ksatria, Wesia miwah Sudra. Wangsa Sudra punika ring Bali lumbrah taler kebaosang Jaba. Santukan soang-soang wangsa punika madue warna basa sane sampung kaanutang rikala mabebaosan punika awinan Basa Baline kaucapang mewehan yening bandingang ring basa Indonesiane.
2. PERANGAN SOR SINGGIH BASA
Ring majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar bulan Mei 1984 ngunggahang mawarna-warni perangan sor singgih basa, sakadi ring sor puniki :
a. Kalih soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus. (Kamus Bali-Indonesia, olih Panitis Penyusun Kamus Bali-Indonesia dan juga olih Tim Peneliti Sastra Unud Denpasar, dalam buku Unda usuk Basa Bali, 1978/1979.
b. Tigang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Madia
3) Basa Alus. (Bagus, 1975 : 37 : 1975/1976 : 109).
Sane lianan :
1) Basa Kasar
2) Basa Kepara/ ketah, lumbrah
3) Basa Alus, ( Simpen AB, Gst. Bgs. Sugriwa).
Sane lian malih :
1) Basa Sor
2) Basa Madia
3) Basa Singgih. (Dinas Pengajaran Provinsi Bali 1971 : 61)
c. Petang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Andap
3) Basa Madia
4) Basa Alus. (Ida Bgs. Narayana, dalam majalah Widya Pustaka, Maret 1984)
d. Limang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus
3) Basa Singgih
4) Basa Ipun
5) Basa Madia. ( J. Kersten SVD,dalam Garis Besar Tata Basa Bali).
Yening selehin perangan undag-undagan sor singgih basa inucap ring ajeng pakantenannyane mabinayan, sakewanten panerapan ipun yening sampun mabebaosan pateh kemaon.
Ring sajeroning majalah Widya Pustaka kaca 19-26 taun 1984 kabaosang istilah kapara punika tan anut (tidak cocok), saantukan kapara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane ketah mangge mangkin taler kabaosang ngrakus rauhing bsa alus.
Sapunika taler ring Buleleng lumbrah maosang basa sane mangge mabebaosan ring pagubugan utawi kulawarga Jaba sarahina-rahina boya ja kabaosang basa Kasar. Punika wantah marupa basa Kasamen utawi basa Kapara, sane wirasan ipun boya ja alus taler boya ja kasar.
Saantukan asapunika kaanan ipun, pangaptin titiang mangda sami-sami ngenen, istilah perangan basa punika kawaliang sakadi wed ipun, inggih punika : Basa Sor rauhing Basa Singgih.
1) Basa Singgih :
Basa Singgih, inggih punika basa sane kaanggen nyungjungang (=menghormati) rikala maatur-atur majeng ring.
1. I Triwangsa
2. Sang ngamong jagat / mapangkat
3. Atiti (=tamiu) sane durung wauh (=belum kenal baik)
2) Basa Sor :
Basa Sor, inggih punika basa andap sane maangge mabebaosan majeng ring :
1. Wangsa andapan
2. Sasamen wangsa jaba
3. Pasawitran sane luket utawi rikala maiyegan.
Perangan ipun sane tegep sakadi puniki
1) Basa Singgih :
a. Basa alus singgih (a.si)
b. Basa alus sor (a. so)
c. Basa alus madia (a.ma)
d. Basa alus mider (a.mi)
2) Basa Sor :
a. Basa kaamen (b.s)
b. Basa kasar (b.k)
Catetan : basa kasamen olih bapak Wy, Simpen AB, kawastanin kapara.
1. Basa Singgih :
a. Basa alus singgih
Basa alus singgih mangge ritatkala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi janma sane patut jungjungang/singgihang. Lengkara-lengkara sane kaanggen mabebaosan punika marupa kruna-kruna sane sampun kaanutang, upami :
Seda = mati, wafat
Mantuk = mulih, pulang
Ngandika = ngomong, bersabda
Ngaksi = ninggalin, melihat
Mireng = madingehang, mendengar
Ida = ia, beliau
Wikan = dueg, pandai
Parab = adan, nama
Gria = umah, istana
Ngrayunang = madaar, santap
b. Basa alus sor
Basa alus sor mangge ngandapang raga rikala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna sane maangge maatur-atur marupa kruna-kruna sane alus sor, upami :
Padem = mati, meninggal
Budal = mulih, pulang
Matur = ngomong, berkata
Ngatonang = ninggalin, melihat
Miragi = ningeh, mendengar
Ipun = ia, dia
Tambet = belog, bodoh
Wasta = adan, nama
Pacanggahan = umah, rumah
Nglungsur = madaar, makan
c. Basa alus madia
Basa alus madia, marupa basa bali alus sane wirasan ipun tengah-tengah, dados mangge marep ring wngsa tegehan, sesamen triwangsa, miwah wangsa andapan sane patut jungjungang (=hormati), upami :
Tiang, wit saking titiang =icang, saya
Niki, wit saking puniki =ene, ini
Nika, wit saking punika =ento, itu
Ten, wit saking nenten = tusing, tidak
Napi, wit saking punapi = apa, apa
Ampun, wit saking sampun =suba, sudah
Sira, wit saking sapasira = nyen, siapa
Sirep = pules, tidur
Margi = jalan, mari
Mriki = mai, kemari
Ajeng = daar, makan
d. Basa alus mider
Basa alus mider marupa basa alus sane ngiras kagunanipun rikala mabebaosan marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang, upami :
Rauh = teka, datang
Kanin = matatu, luka
Mamargi = majalan, berjalan
Lali = engsap, lupa
Jinah = pipis, uang
Gelis = enggal, cepat
Raris = lantas, lalu
Ayam = siap, ayam
Puput = pragat, selesai
Alit = cerik, kecil
inggih kadi amunika dumun benjangan pacang tiang lanturang malih.
kaketus saking SOR SINGGIH BASA BALI olih I NENGAH TINGGEN
Tidak ada komentar:
Posting Komentar