2. Basa sor
a. Basa kasamen/kapar
Kasamen, kruna lingan ipun saking sami, polih pangater ka rauhing pangiring an dados kasamian, kasandiang dados kasamen. Dados basa kasamen punika madue arti basa sor sane dados anggen sareng sami saha wirasan ipun tan ja nyinggihang maliha tan ja ngandapang, upami : cening mara teka?
Lengkara puniki sami-sami dados nganggen sajeroning mabebaosan. I Triwangsa nganggen asapunika taler I Jaba dados nganggen.
Upami :
1) Sasamen jaba :
Rikala mabebaosan marep ring paturu jaba sajeroning pagubugan.
I bapa ngomong, “Cening mara teka?”
I Cening masaut, “icang mara teka bapa”.
2) I Triwangsa
Rikala mabebaosan marep ring jaba.
Ida Pranda ngandika, “cening mara teka?”
I Cening matur, “itiang wawu rauh Ratu Pranda”.
Engkara : “Cening mara teka” ring buleleng lumbrah kawastanin basa kapara, sane wirasan ipun karasayang tan ja alus maliha tan ja kasar. Saantukan wenten sane nenten cumpu (?) ring istilah kapara, punika awinan gentosin titiang antuk istilah kasamen.
Conto-conto :
1. Kruna kasamen :
Gedeg =marah
Nasi = nasi
Mai = mari
Pules = tidur
Icang = saya
Kema = kesana
Madaar = makan
Mata = mata
Singgah = mampir
Baas = beras
2. Basa kasamen :
ROKO
Anake maroko patuh buka anake madaar base. Marokone eno tuah anggona pararasan dogen. Indayang je kenehang, makrana kenken ke anake maroko? Yen anake kereng maroko, pedas suba kakembungan angkihane malublub.men yen suba malublub sing ke makrane kenken? Yen cai tusing nawang, ento makrana nyakitang tangkah, reh kembungan angkihane makelo-kelo dadi berek. Buina baan andus rokone, gigine enggal ogah.
Kaketus saking buku :
BALINEESCH LEESBOEKJA
Olih : I Ketut Nasa.
CATETAN :
Basa kasamen sakadi inucap ring ajeng puniki sareng makehan nganggen ring masarakat yening bandingang ring basa aluse utawi basa kasare.
b. Basa kasar
Basa kasar puniki taler marupa basa sor, sane katibakang marep ring pasawitran sane luket utawi rikala maiyegan. Kruna-kruna sane mangge, upami :
Leklek = daar, makan
Mamelud = pules, tidur
Cicing = cicing, anjing
Nani = cai, kamu lelaki
Tidik = daar, makan
Bangka = mati, mati
Beler = kual, kurang ajar
Iba = cai, kamu
Siga = nyai, kamu wanita
Medem = pules, tidur
Selanturipun conto-conto basa kasar tan malih ungkap titiang, saantukan basa kasar punika tan patut perahang.
1. Sewala patra
a. Surat Kiriman
Surat praya katur
Ring Bapak/Ibu Guru Kelas I
SMP Negeri I
Singaraja
Om Suastiastu
Malarapan antuk rerepi puniki titiang nguningayang ring Bapk/Ibu guru, saantukan ring rahina mangkin :
Raina : Wrespati
Tanggal : 17 Juli 1986
Titiang tan mresidayang ngranjing ka sekolah, saantukan titiang katiban lara ngrempuyeng.
Inggih wantah asapunika atur piuning titiang, mangda Bapak/Ibu Guru sauninga.
Singaraja, 17 Juli 1986
Atur titiang
I Gst Bgs NGr
b. Surat Pangundang
Surat praya katur
ring Guru Gede Tangkeban
malinggih ring Banjar Blaluan
Denpasar.
Om Suastiastu dirgayu,
Dumadak Ida Sang Hyang Parama Kawi asung wara nugraha ring titiang, mangda molih karahayuan, antuk titiang jagi ngwangun karya akidik magombet kalih mapetik,
ring rahina : Buda Wage Wara Mrakih
tanggal : 4 Desember 1963
dauh : 10.00 kala semeng
magenah ring : Cecanggahan titiang Banjar Sekar, Mengwi.
Rerepi puniki makasuksukang titiang tangkil mriki, ngaturin linggih Guru kalih Biang, mangda ledang ugi ngrauhin titiang ring rahina mungguh ring ajeng, ngaksi kalih ngrentebin karyan titiange. Pamuput titiang ngaturang puji astawa, dumadak iriki sinamian mangguh rahajeng, kalih titiang ngaturang suksma.
Mengwi, 29 nopember 1963
Atur titiang
I Putu Dharmaja
Kambil saking Panca Werdi Jilid I
Olih Tim Penyusun Pelajaran Bahasa
Bali
2. PIDARTA SAJERONING YADNYA :
PANYAMBRAMA
MANUSA YADNYA PAWIWAHAN
Om Suastiastu
Inggih, ida, dane para sameton titiang, sane prasida sueca, ledang ngrauhin titiang madrebe gawe, ri antuk punika titiang sakulawarga dahat nyuksemayang pisan.
Mungguing gawen titiang puniki tan liang pacang muputang pangupakaran titiang madrabe pianak sane mawasta I Gede Santika, saantukan ipun sampun jatu karmayang titiang, prasida makurenan marep ring Ni Luh Wiryani saking desa Songan. Indik upakaranipun sakala niskala jagi puputang titiang ring rainane sane mangkin.
Inggih ri antuk punika tan lian wantah Ida, dane para sameton titiang sinamian, sane pucukang titiang sane iring titiang ngastawayang ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, dumadak Ida sueca ngicen karahajengan ring sang kaupakara rauh ring sikian titiang miwah sapanyaman titiang sami.
Lianan ring punika taler tan lali titiang ngaturang suksma riantuk pasuecan Ida, Dane, para sameton titiang sinamian auh saha rarapan msl.
Makawasana atur titiang yan prade wenten makatuna lewihipun, makatuna langkungipun, inggihan ring panyambrama, genah utawi aturan, ri antuk punika titiang sakulawarga nunas geng rena sinampura.
Om santih, santih, santih, Om
All About Secret
Berisi kata mutiara yang saya kutip karena sesuai dengan apa yang saya alami dan juga berbagai pengetahuan yang saya dapat sebelumnya.
Selasa, 20 September 2011
1. BASA BALI
Basa Baline sane mangge mangkin sampun marupa basa campuhan, inggih punika wed bali kacampuhin antuk basa dura negara, minakadi basa jawa, Sansekerta, Arab, Portugis, tionghoa, Parsi, Tamil, Wlanda, inggris miwah sane lianan.
Basa Bali punika madue undag-undagan sane mawasta Sor Singgih Basa. Nganutin buku lapuran olih tim Paneliti Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar taun 1978/1979, istilah Sor Singgih Basa punika taler kawastanin Unda-usuk Basa. Irika kaunggahang basa Bali punika kapalih dados soroh, inggih punika basa Kasar miwah basa Alus.
Kawentenan undag-undagan basa punika ring Bali sasampun keni pengaruh saking Jawi utawi Hindu, majalaran saking kasta sane mawasta Catur Wangsa, inggih punika : Brahmana, Ksatria, Wesia miwah Sudra. Wangsa Sudra punika ring Bali lumbrah taler kebaosang Jaba. Santukan soang-soang wangsa punika madue warna basa sane sampung kaanutang rikala mabebaosan punika awinan Basa Baline kaucapang mewehan yening bandingang ring basa Indonesiane.
2. PERANGAN SOR SINGGIH BASA
Ring majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar bulan Mei 1984 ngunggahang mawarna-warni perangan sor singgih basa, sakadi ring sor puniki :
a. Kalih soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus. (Kamus Bali-Indonesia, olih Panitis Penyusun Kamus Bali-Indonesia dan juga olih Tim Peneliti Sastra Unud Denpasar, dalam buku Unda usuk Basa Bali, 1978/1979.
b. Tigang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Madia
3) Basa Alus. (Bagus, 1975 : 37 : 1975/1976 : 109).
Sane lianan :
1) Basa Kasar
2) Basa Kepara/ ketah, lumbrah
3) Basa Alus, ( Simpen AB, Gst. Bgs. Sugriwa).
Sane lian malih :
1) Basa Sor
2) Basa Madia
3) Basa Singgih. (Dinas Pengajaran Provinsi Bali 1971 : 61)
c. Petang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Andap
3) Basa Madia
4) Basa Alus. (Ida Bgs. Narayana, dalam majalah Widya Pustaka, Maret 1984)
d. Limang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus
3) Basa Singgih
4) Basa Ipun
5) Basa Madia. ( J. Kersten SVD,dalam Garis Besar Tata Basa Bali).
Yening selehin perangan undag-undagan sor singgih basa inucap ring ajeng pakantenannyane mabinayan, sakewanten panerapan ipun yening sampun mabebaosan pateh kemaon.
Ring sajeroning majalah Widya Pustaka kaca 19-26 taun 1984 kabaosang istilah kapara punika tan anut (tidak cocok), saantukan kapara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane ketah mangge mangkin taler kabaosang ngrakus rauhing bsa alus.
Sapunika taler ring Buleleng lumbrah maosang basa sane mangge mabebaosan ring pagubugan utawi kulawarga Jaba sarahina-rahina boya ja kabaosang basa Kasar. Punika wantah marupa basa Kasamen utawi basa Kapara, sane wirasan ipun boya ja alus taler boya ja kasar.
Saantukan asapunika kaanan ipun, pangaptin titiang mangda sami-sami ngenen, istilah perangan basa punika kawaliang sakadi wed ipun, inggih punika : Basa Sor rauhing Basa Singgih.
1) Basa Singgih :
Basa Singgih, inggih punika basa sane kaanggen nyungjungang (=menghormati) rikala maatur-atur majeng ring.
1. I Triwangsa
2. Sang ngamong jagat / mapangkat
3. Atiti (=tamiu) sane durung wauh (=belum kenal baik)
2) Basa Sor :
Basa Sor, inggih punika basa andap sane maangge mabebaosan majeng ring :
1. Wangsa andapan
2. Sasamen wangsa jaba
3. Pasawitran sane luket utawi rikala maiyegan.
Perangan ipun sane tegep sakadi puniki
1) Basa Singgih :
a. Basa alus singgih (a.si)
b. Basa alus sor (a. so)
c. Basa alus madia (a.ma)
d. Basa alus mider (a.mi)
2) Basa Sor :
a. Basa kaamen (b.s)
b. Basa kasar (b.k)
Catetan : basa kasamen olih bapak Wy, Simpen AB, kawastanin kapara.
1. Basa Singgih :
a. Basa alus singgih
Basa alus singgih mangge ritatkala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi janma sane patut jungjungang/singgihang. Lengkara-lengkara sane kaanggen mabebaosan punika marupa kruna-kruna sane sampun kaanutang, upami :
Seda = mati, wafat
Mantuk = mulih, pulang
Ngandika = ngomong, bersabda
Ngaksi = ninggalin, melihat
Mireng = madingehang, mendengar
Ida = ia, beliau
Wikan = dueg, pandai
Parab = adan, nama
Gria = umah, istana
Ngrayunang = madaar, santap
b. Basa alus sor
Basa alus sor mangge ngandapang raga rikala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna sane maangge maatur-atur marupa kruna-kruna sane alus sor, upami :
Padem = mati, meninggal
Budal = mulih, pulang
Matur = ngomong, berkata
Ngatonang = ninggalin, melihat
Miragi = ningeh, mendengar
Ipun = ia, dia
Tambet = belog, bodoh
Wasta = adan, nama
Pacanggahan = umah, rumah
Nglungsur = madaar, makan
c. Basa alus madia
Basa alus madia, marupa basa bali alus sane wirasan ipun tengah-tengah, dados mangge marep ring wngsa tegehan, sesamen triwangsa, miwah wangsa andapan sane patut jungjungang (=hormati), upami :
Tiang, wit saking titiang =icang, saya
Niki, wit saking puniki =ene, ini
Nika, wit saking punika =ento, itu
Ten, wit saking nenten = tusing, tidak
Napi, wit saking punapi = apa, apa
Ampun, wit saking sampun =suba, sudah
Sira, wit saking sapasira = nyen, siapa
Sirep = pules, tidur
Margi = jalan, mari
Mriki = mai, kemari
Ajeng = daar, makan
d. Basa alus mider
Basa alus mider marupa basa alus sane ngiras kagunanipun rikala mabebaosan marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang, upami :
Rauh = teka, datang
Kanin = matatu, luka
Mamargi = majalan, berjalan
Lali = engsap, lupa
Jinah = pipis, uang
Gelis = enggal, cepat
Raris = lantas, lalu
Ayam = siap, ayam
Puput = pragat, selesai
Alit = cerik, kecil
inggih amuniki dumun benjangan lanturang titiang
kaketus saking sor singgih Basa Bali olih I NENGAH TINGGEN
Basa Baline sane mangge mangkin sampun marupa basa campuhan, inggih punika wed bali kacampuhin antuk basa dura negara, minakadi basa jawa, Sansekerta, Arab, Portugis, tionghoa, Parsi, Tamil, Wlanda, inggris miwah sane lianan.
Basa Bali punika madue undag-undagan sane mawasta Sor Singgih Basa. Nganutin buku lapuran olih tim Paneliti Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar taun 1978/1979, istilah Sor Singgih Basa punika taler kawastanin Unda-usuk Basa. Irika kaunggahang basa Bali punika kapalih dados soroh, inggih punika basa Kasar miwah basa Alus.
Kawentenan undag-undagan basa punika ring Bali sasampun keni pengaruh saking Jawi utawi Hindu, majalaran saking kasta sane mawasta Catur Wangsa, inggih punika : Brahmana, Ksatria, Wesia miwah Sudra. Wangsa Sudra punika ring Bali lumbrah taler kebaosang Jaba. Santukan soang-soang wangsa punika madue warna basa sane sampung kaanutang rikala mabebaosan punika awinan Basa Baline kaucapang mewehan yening bandingang ring basa Indonesiane.
2. PERANGAN SOR SINGGIH BASA
Ring majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar bulan Mei 1984 ngunggahang mawarna-warni perangan sor singgih basa, sakadi ring sor puniki :
a. Kalih soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus. (Kamus Bali-Indonesia, olih Panitis Penyusun Kamus Bali-Indonesia dan juga olih Tim Peneliti Sastra Unud Denpasar, dalam buku Unda usuk Basa Bali, 1978/1979.
b. Tigang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Madia
3) Basa Alus. (Bagus, 1975 : 37 : 1975/1976 : 109).
Sane lianan :
1) Basa Kasar
2) Basa Kepara/ ketah, lumbrah
3) Basa Alus, ( Simpen AB, Gst. Bgs. Sugriwa).
Sane lian malih :
1) Basa Sor
2) Basa Madia
3) Basa Singgih. (Dinas Pengajaran Provinsi Bali 1971 : 61)
c. Petang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Andap
3) Basa Madia
4) Basa Alus. (Ida Bgs. Narayana, dalam majalah Widya Pustaka, Maret 1984)
d. Limang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus
3) Basa Singgih
4) Basa Ipun
5) Basa Madia. ( J. Kersten SVD,dalam Garis Besar Tata Basa Bali).
Yening selehin perangan undag-undagan sor singgih basa inucap ring ajeng pakantenannyane mabinayan, sakewanten panerapan ipun yening sampun mabebaosan pateh kemaon.
Ring sajeroning majalah Widya Pustaka kaca 19-26 taun 1984 kabaosang istilah kapara punika tan anut (tidak cocok), saantukan kapara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane ketah mangge mangkin taler kabaosang ngrakus rauhing bsa alus.
Sapunika taler ring Buleleng lumbrah maosang basa sane mangge mabebaosan ring pagubugan utawi kulawarga Jaba sarahina-rahina boya ja kabaosang basa Kasar. Punika wantah marupa basa Kasamen utawi basa Kapara, sane wirasan ipun boya ja alus taler boya ja kasar.
Saantukan asapunika kaanan ipun, pangaptin titiang mangda sami-sami ngenen, istilah perangan basa punika kawaliang sakadi wed ipun, inggih punika : Basa Sor rauhing Basa Singgih.
1) Basa Singgih :
Basa Singgih, inggih punika basa sane kaanggen nyungjungang (=menghormati) rikala maatur-atur majeng ring.
1. I Triwangsa
2. Sang ngamong jagat / mapangkat
3. Atiti (=tamiu) sane durung wauh (=belum kenal baik)
2) Basa Sor :
Basa Sor, inggih punika basa andap sane maangge mabebaosan majeng ring :
1. Wangsa andapan
2. Sasamen wangsa jaba
3. Pasawitran sane luket utawi rikala maiyegan.
Perangan ipun sane tegep sakadi puniki
1) Basa Singgih :
a. Basa alus singgih (a.si)
b. Basa alus sor (a. so)
c. Basa alus madia (a.ma)
d. Basa alus mider (a.mi)
2) Basa Sor :
a. Basa kaamen (b.s)
b. Basa kasar (b.k)
Catetan : basa kasamen olih bapak Wy, Simpen AB, kawastanin kapara.
1. Basa Singgih :
a. Basa alus singgih
Basa alus singgih mangge ritatkala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi janma sane patut jungjungang/singgihang. Lengkara-lengkara sane kaanggen mabebaosan punika marupa kruna-kruna sane sampun kaanutang, upami :
Seda = mati, wafat
Mantuk = mulih, pulang
Ngandika = ngomong, bersabda
Ngaksi = ninggalin, melihat
Mireng = madingehang, mendengar
Ida = ia, beliau
Wikan = dueg, pandai
Parab = adan, nama
Gria = umah, istana
Ngrayunang = madaar, santap
b. Basa alus sor
Basa alus sor mangge ngandapang raga rikala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna sane maangge maatur-atur marupa kruna-kruna sane alus sor, upami :
Padem = mati, meninggal
Budal = mulih, pulang
Matur = ngomong, berkata
Ngatonang = ninggalin, melihat
Miragi = ningeh, mendengar
Ipun = ia, dia
Tambet = belog, bodoh
Wasta = adan, nama
Pacanggahan = umah, rumah
Nglungsur = madaar, makan
c. Basa alus madia
Basa alus madia, marupa basa bali alus sane wirasan ipun tengah-tengah, dados mangge marep ring wngsa tegehan, sesamen triwangsa, miwah wangsa andapan sane patut jungjungang (=hormati), upami :
Tiang, wit saking titiang =icang, saya
Niki, wit saking puniki =ene, ini
Nika, wit saking punika =ento, itu
Ten, wit saking nenten = tusing, tidak
Napi, wit saking punapi = apa, apa
Ampun, wit saking sampun =suba, sudah
Sira, wit saking sapasira = nyen, siapa
Sirep = pules, tidur
Margi = jalan, mari
Mriki = mai, kemari
Ajeng = daar, makan
d. Basa alus mider
Basa alus mider marupa basa alus sane ngiras kagunanipun rikala mabebaosan marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang, upami :
Rauh = teka, datang
Kanin = matatu, luka
Mamargi = majalan, berjalan
Lali = engsap, lupa
Jinah = pipis, uang
Gelis = enggal, cepat
Raris = lantas, lalu
Ayam = siap, ayam
Puput = pragat, selesai
Alit = cerik, kecil
inggih amuniki dumun benjangan lanturang titiang
kaketus saking sor singgih Basa Bali olih I NENGAH TINGGEN
Bahasa Bali
1. BASA BALI
Basa Baline sane mangge mangkin sampun marupa basa campuhan, inggih punika wed bali kacampuhin antuk basa dura negara, minakadi basa jawa, Sansekerta, Arab, Portugis, tionghoa, Parsi, Tamil, Wlanda, inggris miwah sane lianan.
Basa Bali punika madue undag-undagan sane mawasta Sor Singgih Basa. Nganutin buku lapuran olih tim Paneliti Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar taun 1978/1979, istilah Sor Singgih Basa punika taler kawastanin Unda-usuk Basa. Irika kaunggahang basa Bali punika kapalih dados soroh, inggih punika basa Kasar miwah basa Alus.
Kawentenan undag-undagan basa punika ring Bali sasampun keni pengaruh saking Jawi utawi Hindu, majalaran saking kasta sane mawasta Catur Wangsa, inggih punika : Brahmana, Ksatria, Wesia miwah Sudra. Wangsa Sudra punika ring Bali lumbrah taler kebaosang Jaba. Santukan soang-soang wangsa punika madue warna basa sane sampung kaanutang rikala mabebaosan punika awinan Basa Baline kaucapang mewehan yening bandingang ring basa Indonesiane.
2. PERANGAN SOR SINGGIH BASA
Ring majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar bulan Mei 1984 ngunggahang mawarna-warni perangan sor singgih basa, sakadi ring sor puniki :
a. Kalih soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus. (Kamus Bali-Indonesia, olih Panitis Penyusun Kamus Bali-Indonesia dan juga olih Tim Peneliti Sastra Unud Denpasar, dalam buku Unda usuk Basa Bali, 1978/1979.
b. Tigang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Madia
3) Basa Alus. (Bagus, 1975 : 37 : 1975/1976 : 109).
Sane lianan :
1) Basa Kasar
2) Basa Kepara/ ketah, lumbrah
3) Basa Alus, ( Simpen AB, Gst. Bgs. Sugriwa).
Sane lian malih :
1) Basa Sor
2) Basa Madia
3) Basa Singgih. (Dinas Pengajaran Provinsi Bali 1971 : 61)
c. Petang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Andap
3) Basa Madia
4) Basa Alus. (Ida Bgs. Narayana, dalam majalah Widya Pustaka, Maret 1984)
d. Limang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus
3) Basa Singgih
4) Basa Ipun
5) Basa Madia. ( J. Kersten SVD,dalam Garis Besar Tata Basa Bali).
Yening selehin perangan undag-undagan sor singgih basa inucap ring ajeng pakantenannyane mabinayan, sakewanten panerapan ipun yening sampun mabebaosan pateh kemaon.
Ring sajeroning majalah Widya Pustaka kaca 19-26 taun 1984 kabaosang istilah kapara punika tan anut (tidak cocok), saantukan kapara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane ketah mangge mangkin taler kabaosang ngrakus rauhing bsa alus.
Sapunika taler ring Buleleng lumbrah maosang basa sane mangge mabebaosan ring pagubugan utawi kulawarga Jaba sarahina-rahina boya ja kabaosang basa Kasar. Punika wantah marupa basa Kasamen utawi basa Kapara, sane wirasan ipun boya ja alus taler boya ja kasar.
Saantukan asapunika kaanan ipun, pangaptin titiang mangda sami-sami ngenen, istilah perangan basa punika kawaliang sakadi wed ipun, inggih punika : Basa Sor rauhing Basa Singgih.
1) Basa Singgih :
Basa Singgih, inggih punika basa sane kaanggen nyungjungang (=menghormati) rikala maatur-atur majeng ring.
1. I Triwangsa
2. Sang ngamong jagat / mapangkat
3. Atiti (=tamiu) sane durung wauh (=belum kenal baik)
2) Basa Sor :
Basa Sor, inggih punika basa andap sane maangge mabebaosan majeng ring :
1. Wangsa andapan
2. Sasamen wangsa jaba
3. Pasawitran sane luket utawi rikala maiyegan.
Perangan ipun sane tegep sakadi puniki
1) Basa Singgih :
a. Basa alus singgih (a.si)
b. Basa alus sor (a. so)
c. Basa alus madia (a.ma)
d. Basa alus mider (a.mi)
2) Basa Sor :
a. Basa kaamen (b.s)
b. Basa kasar (b.k)
Catetan : basa kasamen olih bapak Wy, Simpen AB, kawastanin kapara.
1. Basa Singgih :
a. Basa alus singgih
Basa alus singgih mangge ritatkala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi janma sane patut jungjungang/singgihang. Lengkara-lengkara sane kaanggen mabebaosan punika marupa kruna-kruna sane sampun kaanutang, upami :
Seda = mati, wafat
Mantuk = mulih, pulang
Ngandika = ngomong, bersabda
Ngaksi = ninggalin, melihat
Mireng = madingehang, mendengar
Ida = ia, beliau
Wikan = dueg, pandai
Parab = adan, nama
Gria = umah, istana
Ngrayunang = madaar, santap
b. Basa alus sor
Basa alus sor mangge ngandapang raga rikala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna sane maangge maatur-atur marupa kruna-kruna sane alus sor, upami :
Padem = mati, meninggal
Budal = mulih, pulang
Matur = ngomong, berkata
Ngatonang = ninggalin, melihat
Miragi = ningeh, mendengar
Ipun = ia, dia
Tambet = belog, bodoh
Wasta = adan, nama
Pacanggahan = umah, rumah
Nglungsur = madaar, makan
c. Basa alus madia
Basa alus madia, marupa basa bali alus sane wirasan ipun tengah-tengah, dados mangge marep ring wngsa tegehan, sesamen triwangsa, miwah wangsa andapan sane patut jungjungang (=hormati), upami :
Tiang, wit saking titiang =icang, saya
Niki, wit saking puniki =ene, ini
Nika, wit saking punika =ento, itu
Ten, wit saking nenten = tusing, tidak
Napi, wit saking punapi = apa, apa
Ampun, wit saking sampun =suba, sudah
Sira, wit saking sapasira = nyen, siapa
Sirep = pules, tidur
Margi = jalan, mari
Mriki = mai, kemari
Ajeng = daar, makan
d. Basa alus mider
Basa alus mider marupa basa alus sane ngiras kagunanipun rikala mabebaosan marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang, upami :
Rauh = teka, datang
Kanin = matatu, luka
Mamargi = majalan, berjalan
Lali = engsap, lupa
Jinah = pipis, uang
Gelis = enggal, cepat
Raris = lantas, lalu
Ayam = siap, ayam
Puput = pragat, selesai
Alit = cerik, kecil
inggih kadi amunika dumun benjangan pacang tiang lanturang malih.
kaketus saking SOR SINGGIH BASA BALI olih I NENGAH TINGGEN
Basa Baline sane mangge mangkin sampun marupa basa campuhan, inggih punika wed bali kacampuhin antuk basa dura negara, minakadi basa jawa, Sansekerta, Arab, Portugis, tionghoa, Parsi, Tamil, Wlanda, inggris miwah sane lianan.
Basa Bali punika madue undag-undagan sane mawasta Sor Singgih Basa. Nganutin buku lapuran olih tim Paneliti Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar taun 1978/1979, istilah Sor Singgih Basa punika taler kawastanin Unda-usuk Basa. Irika kaunggahang basa Bali punika kapalih dados soroh, inggih punika basa Kasar miwah basa Alus.
Kawentenan undag-undagan basa punika ring Bali sasampun keni pengaruh saking Jawi utawi Hindu, majalaran saking kasta sane mawasta Catur Wangsa, inggih punika : Brahmana, Ksatria, Wesia miwah Sudra. Wangsa Sudra punika ring Bali lumbrah taler kebaosang Jaba. Santukan soang-soang wangsa punika madue warna basa sane sampung kaanutang rikala mabebaosan punika awinan Basa Baline kaucapang mewehan yening bandingang ring basa Indonesiane.
2. PERANGAN SOR SINGGIH BASA
Ring majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar bulan Mei 1984 ngunggahang mawarna-warni perangan sor singgih basa, sakadi ring sor puniki :
a. Kalih soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus. (Kamus Bali-Indonesia, olih Panitis Penyusun Kamus Bali-Indonesia dan juga olih Tim Peneliti Sastra Unud Denpasar, dalam buku Unda usuk Basa Bali, 1978/1979.
b. Tigang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Madia
3) Basa Alus. (Bagus, 1975 : 37 : 1975/1976 : 109).
Sane lianan :
1) Basa Kasar
2) Basa Kepara/ ketah, lumbrah
3) Basa Alus, ( Simpen AB, Gst. Bgs. Sugriwa).
Sane lian malih :
1) Basa Sor
2) Basa Madia
3) Basa Singgih. (Dinas Pengajaran Provinsi Bali 1971 : 61)
c. Petang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Andap
3) Basa Madia
4) Basa Alus. (Ida Bgs. Narayana, dalam majalah Widya Pustaka, Maret 1984)
d. Limang soroh :
1) Basa Kasar
2) Basa Alus
3) Basa Singgih
4) Basa Ipun
5) Basa Madia. ( J. Kersten SVD,dalam Garis Besar Tata Basa Bali).
Yening selehin perangan undag-undagan sor singgih basa inucap ring ajeng pakantenannyane mabinayan, sakewanten panerapan ipun yening sampun mabebaosan pateh kemaon.
Ring sajeroning majalah Widya Pustaka kaca 19-26 taun 1984 kabaosang istilah kapara punika tan anut (tidak cocok), saantukan kapara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane ketah mangge mangkin taler kabaosang ngrakus rauhing bsa alus.
Sapunika taler ring Buleleng lumbrah maosang basa sane mangge mabebaosan ring pagubugan utawi kulawarga Jaba sarahina-rahina boya ja kabaosang basa Kasar. Punika wantah marupa basa Kasamen utawi basa Kapara, sane wirasan ipun boya ja alus taler boya ja kasar.
Saantukan asapunika kaanan ipun, pangaptin titiang mangda sami-sami ngenen, istilah perangan basa punika kawaliang sakadi wed ipun, inggih punika : Basa Sor rauhing Basa Singgih.
1) Basa Singgih :
Basa Singgih, inggih punika basa sane kaanggen nyungjungang (=menghormati) rikala maatur-atur majeng ring.
1. I Triwangsa
2. Sang ngamong jagat / mapangkat
3. Atiti (=tamiu) sane durung wauh (=belum kenal baik)
2) Basa Sor :
Basa Sor, inggih punika basa andap sane maangge mabebaosan majeng ring :
1. Wangsa andapan
2. Sasamen wangsa jaba
3. Pasawitran sane luket utawi rikala maiyegan.
Perangan ipun sane tegep sakadi puniki
1) Basa Singgih :
a. Basa alus singgih (a.si)
b. Basa alus sor (a. so)
c. Basa alus madia (a.ma)
d. Basa alus mider (a.mi)
2) Basa Sor :
a. Basa kaamen (b.s)
b. Basa kasar (b.k)
Catetan : basa kasamen olih bapak Wy, Simpen AB, kawastanin kapara.
1. Basa Singgih :
a. Basa alus singgih
Basa alus singgih mangge ritatkala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi janma sane patut jungjungang/singgihang. Lengkara-lengkara sane kaanggen mabebaosan punika marupa kruna-kruna sane sampun kaanutang, upami :
Seda = mati, wafat
Mantuk = mulih, pulang
Ngandika = ngomong, bersabda
Ngaksi = ninggalin, melihat
Mireng = madingehang, mendengar
Ida = ia, beliau
Wikan = dueg, pandai
Parab = adan, nama
Gria = umah, istana
Ngrayunang = madaar, santap
b. Basa alus sor
Basa alus sor mangge ngandapang raga rikala maatur-atur ring wangsa sane tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna sane maangge maatur-atur marupa kruna-kruna sane alus sor, upami :
Padem = mati, meninggal
Budal = mulih, pulang
Matur = ngomong, berkata
Ngatonang = ninggalin, melihat
Miragi = ningeh, mendengar
Ipun = ia, dia
Tambet = belog, bodoh
Wasta = adan, nama
Pacanggahan = umah, rumah
Nglungsur = madaar, makan
c. Basa alus madia
Basa alus madia, marupa basa bali alus sane wirasan ipun tengah-tengah, dados mangge marep ring wngsa tegehan, sesamen triwangsa, miwah wangsa andapan sane patut jungjungang (=hormati), upami :
Tiang, wit saking titiang =icang, saya
Niki, wit saking puniki =ene, ini
Nika, wit saking punika =ento, itu
Ten, wit saking nenten = tusing, tidak
Napi, wit saking punapi = apa, apa
Ampun, wit saking sampun =suba, sudah
Sira, wit saking sapasira = nyen, siapa
Sirep = pules, tidur
Margi = jalan, mari
Mriki = mai, kemari
Ajeng = daar, makan
d. Basa alus mider
Basa alus mider marupa basa alus sane ngiras kagunanipun rikala mabebaosan marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang, upami :
Rauh = teka, datang
Kanin = matatu, luka
Mamargi = majalan, berjalan
Lali = engsap, lupa
Jinah = pipis, uang
Gelis = enggal, cepat
Raris = lantas, lalu
Ayam = siap, ayam
Puput = pragat, selesai
Alit = cerik, kecil
inggih kadi amunika dumun benjangan pacang tiang lanturang malih.
kaketus saking SOR SINGGIH BASA BALI olih I NENGAH TINGGEN
Jumat, 09 September 2011
Langganan:
Postingan (Atom)